pertsonak deskribatzeko teoria 2

Pertsona deskribatzeko hitz eta esamoldeak 2

Adeitsu 'jendetasunez jokatzen duena' (jendetasuna = gizalegea 'gizartean bizitzeak ezartzen dituen jokabide arauen begiratzea')
Amultsu 'besteekin onginahiz eta maitasunez jokatzen duena'
Arbilore = azalorea = babalorea = babalastoa 'inoxoa, inuxentea', 'ezdeusa' 'ongi bereizten ez dena'
Artapuska 'gozoa, ona, maliziarik gabea', on, on puska
Alu 'kabroia', aluita, aluxka, alukaka 'alu zikina'
Beleno 'arrunt gaiztoa' = barrengaldua = barrengaiztoa = zitala
Erre 'erretxina, kizkalia, haserrekorra'. cf. begirada errea da Joxerena
Erretxin = erre = ipurterre = kakerre = piper erre = haserrekor
Espatsu 'kexatia, arranguratsua' → espaka ibili, espan egon, espan ibili
'haserre antzean egon, ibili'
Fidakor ‘fidatzen dena’ ≠ fidagaitz ‘fidatzen ez dena’ (mesfidatu, fidagaiztu),
mesfidatia
Gaitzikor (→ gaitzitu) ≈ irudikor, goganbehartsu (→ irudikortu,
goganbehartu) 'besteren hitz eta egiteetan gaiztakeria edo asmo txarra ikusteko joera duena' ≈ gibel-beldurti
Gaizto (→ gaiztakeria, gaiztotu)
Galtzandi 'inguruko norbaiten mendean dagoen pertsona' 'gibel-handia, ezerengatik larritzen ez dena'
Haizekor, puzkerti
Lotsati, ahalketi, ahalgetor (lotsatu, ahalketu) / lotsagabe, lotsagaldu, ahalkegabe, kopeta handiko (lotsagabetu, ahalkegabetu) → lotsagarria, lotsa- emangarria, ahalkegarria, ahalke-emangarria
Muker 'turkoa, zomorroa, jendartekoa ez dena, izaera ez garbikoa, iluna, dena ezkutatzen duena'
Zipotz 'ongabea, zitala, jenio txarrekoa, besteen kaltea bilatzen duena' (→ zipoztu, zipozkeria). Zipotz berez 'upelaren zuloa ixteko erabiltzen den ziria' da.

Zital 'belenoa, errea, erretxina, arrunt gaiztoa, erantzun gaiztokoa, jokaera makurreko pertsona' (→ zitaldu, zitalkeria)
Ahobeltz, mihibeltz, mingainbeltz, mingainzikin
Ahohandi, ahozabal, ahobero
Aldakor, mudakor
Alfer, nagi, deusez, ezdeus, ezereza, alproja / langilea, ekinekoa, enantzu
handikoa
Apal, laino, xalo / harro, harroputz, urguiluntzi, urguilutsu, espantuhandi Arduratsu / axolagabe, ezaxola, arduragabe, arin, buruarin, kaskarin,
txoriburu
Argi, azkar / ergel, ergelpasatu 'hagitz ergela', airapasatu 'hagitz arina'
'hagitz ergela', zozo, atzeratu, kaiku, kirten Baikor / ezkor
Barrenkoi / kanporakoi
Begiko / kopetilun, bekokilun, kopeta beltz Begiluze 'ikusnahia' 'kuxkuxeroa' Belarriluze
Betizu, basapiztia / jendekoi
Bihurri = tresna = gaixtarrot = zirringil / txintxo
Garbi, aratz, dotore / zikin, zabar, zaldar 'zabarra, janzteko moduagatik edo
lana egiteko moduagatik; utzia, txukunurrutia', utzi, zarpail 'gaizki jantzirik ibiltzen dena' 'zakarra, zikin antza', zarpazu 'zarpaila, zaldarra', zoldazu, arlote 'behartsua, eskalea, zarpaila, zarpazua' (zarpa 'piltzarra, pilda'), alproja
Burugabea, eroa, eroxkoa, eroxka, eroskilo, eroskila, txoroa, zoroa, txatxua...

• →  zartana baino eroago egon / burutsua, zintzoa
  Egoskorra, kaskazua, temazua, temosoa, setosoa, burugogorra... / etorkorra
  
• →  amore eman
  Eskuluzea 1.'munta gutiko lapurra', 2. 'eskuzabala'
  Filda, pilda (= 'piltzarra', 'zarpa') 'firunda, arina, xinplea, fundamentugabea', 'ilupa', 'traketsa', 'zitala
  
  

Firunda 'arina, xinplea, fundamentu gutxikoa'
Fundamentugabea = funsgabea 'ilupa' 'filda', alproja
Ilupa 'xinplea, fundamentugabea' 'iluna' 'txantxarik sekula egiten ez duena'
'ergela'. Baita erdaraz apocado, pusilánime erraten dena ere.
Gezurti, gezurtero, gezurrontzi, gezur jario, gezur zulo / egiati, zintzo.
Horrek hatsa ere gezurra du.
Inozo, inuzente, inoxo, inuxente, tutulu 'motxa', ttuttulu 'inozoa' 'tentela' /
maltzur, zakur, ziraun 'pertsona labaina, alde egiten dizuna' Ipurloxintxero, ipurzerbitzari, ipurdimilikatzaile, loxintxipurdi Zuri, koipetsu → koipea eman / zintzo, txintxo
Ipurterre, kakerre, piper erre - piperrerre, haserrekor, jauzkor Ernegatu 'arrunt haserrekorra', 'arrunt erretxina' Kalapitahandi 'burrunberoa, azantzilea'
prestu, ondradu, zintzo ≠ prestuez
Urduri / otzan, lasai
Gibel-handi 'pertsona lasaiegia' = birikahandi. Potrohandi (aurrekoen antzekoa
baina beste ozentasun bat du hitzak) = koskoilhandi. Ikus galtzandi
Kalaska, kalaka, joare, tekela, teleka, tartar, zintzarri / isil, hitz gutxiko, ele
murritzeko
Kasketoso 'egoskor eta apetatsua'
Mihiluze, mingainluze, kontakatilu, salatari
Minbera, sentibera, sentikor, milika, bigun, beratz, beratz antz, belaka →
irasagarra baino belakagoa izan / gogor, minberakaitz
Nazkagarri, nardagarri, okaztagarri, arnegagarri, higuingarri Soraio, azal gogorreko
Sudurluze 'sudursartua' 'kuxkuxeroa'
Trebe, iaio / trakets, baldar, kankar 'kankailua'
Ttarrapatt → tarrapataka egin
Txantxari 'aldakorra' 'inon gelditzen ez dena, oso mugitua dena'

Zanpon ' kidekoak zanpatzeko gorputzaren handiak ematen dion indarraz baliatzen dena'
Zomorro, xomorro 'mukerra, turkoa, jendartekoa ez dena, iluna, izaera ez garbikoa'
Hiztegi gehigarria: tematu, burugogorkeria, burugabekeria, utzikeria, zabarkeria, zurikeria, zozokeria, zozotu, ergelkeria, azkartasun, argitasun, urduri egon, urduritasun / zainetan egon, zainak airean egon, xifritua izan / lasai, lasaitu, lasaitasun, lasai ederrean egon, patxada, patxadan egon