Pertsonak deskribatzeko teoria 1

Pertsona deskribatzeko hitz eta esamoldeak 1

Handi → garaiera, goratasuna, altuera
Handikara, handikote
Garai
Gaitzeko, alimaleko, izugarri(zko), ikaragarri(zko)
Kankailu: 'handikotea eta itxura baldarrekoa, handia eta
mehea (askotan adimen laburrekoa)' Erraldoi
Mutil, neska, gizon, emakume puska
Sendo, sendokote
Txiki, ale, kakapikor, kakazu → kattakumea baino txikiagoa
izan, gatzpottoa adinakoa izan
Ahul, flako → euliaren hegala baino mengelagoa izan;
oiloak adina indar ez izan Bitarteko
Ñimiño, ipotx Motz, mozkote
Lodi (zerria baino lodiago egon, izan), lodikotea, lodi antza, lodikara, lodixkoa
Gizen → zerria baino gizenago egon, izan Gizenkara, gizentto, gizentxo, gizen antz Gizenkor

Potolo, potzolo
Zabal
Kaskazabal
Mehe → flakosta → mehakoil → arrakoil: txotxa / zotza
baino meheagoa izan; ziri punta baino meheagoa izan; hari albainua baino meheagoa izan → txitak adina ez jan, txoriak adina ez jan.
Mehekara
Argal
Akal
Ihar: txotxa / zotza baino iharragoa izan
Polit, politt, pollitt (nahiko, aski, franko, oso, oso-oso,
biziki, biziro, txoil, arras, hagitz, arrunt, izugarri, ikaragarri, samar...)
Eder, xarmant, xarmanteko
Lirain 'lerdena eta gehienetan arina'
Lerden 'zuzena izanik, luzetasun eta mehetasun egokia
eta dotorea duena' Egoki
Katxarro
Itsusi, itsusko, itsusi antz
Gihartsu, zainart 'gihartsua' Zangoluze, hankaluze
Zangomotz 'zango motzak dituena'

Hankamotz 'hanka bakarra' / 'zango bat bestea baino motzagoa duena'
Zangomakur 'patizambo' edo 'de pies torcidos' Hanka-oker, hanka-makur 'patizambo'
Herren, maingu
Begibakar
Begierre, beterre 'betazal ertzak gorrituak dituena'
Begiezkel, ezkel 'begietan akats nabarmena duena' (bakarra, galdua, makurra, okerra...)
Begigaldu 'begia galdu duena (animalia zein pertsona)'
Begigorri 'begia(k) gorria(k) d(it)uena', 'betazal ertzak gorrituak dituena' (=begierrea)
Begi-makur 'begiratzean begi bat edo biak okertzen dituena'
Begi-oker, betoker 'begiratzean begi bat edo biak okertzen dituena'. Zenbait lekutan begi-oker, betoker edo oker 'begibakarra' da, eta beste batzuetan 'begigaldua'.
Bilogorri, ile gorri, kaskagorri, burugorri → adats, kalpar → tximak, zimak → zimaluze, zimazu → zimas → iletsu
Bilohori, ile hori
Burusoil, kaskamotz, kaskasoil, karsoil → burusoildu, karsoildu, soildu, burusoiltzen hasi
Buruzuri, kaskazuri, bilourdin, zuri antz, zurikara, zurixka, zurail

Gaztaina kolore, gaztainkara
Ile beltz
Ile kizkur, ile liso → kizkurtu, lisatu ('plantxatu' ere bada),
liso paratu
Ile luze, ile motz, ile murritz, kalpar handi
Ile urdin = bilourdin
Ilea tindatu
Ileorde
Izerdikor 'izerditzeko joera duena' = izerbera 'erraz
izerditzen dena'
Horail, horikara, horixka
Gorrail, gorrixka, gorrizta
Beltz antza, belzkara, beltzarana, beltzarankara
Larru zuri, larru zuriko, zurbil
Pekazu, pekatsu → orin edo sorseinale ('lunar') = orezta
'larruazaleko orban txikia, biribila eta ilunkara'
Garatxo (garitxa, kalitxa) → azalean, bereziki eskuetan,
oinetan eta aurpegian, agertzen den pikor gisakoa = pikorta Pikor
Sudur kako, sudur mako; sudur luze, sudur motz